در حال حاضر مواد مؤثره گیاهان دارویی نه تنها در صنایع داروسازی کاربرد فراوانی دارند، بلکه از این مواد طبیعی به طور روزافزونی در صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده می‌شود. مواد مؤثره گیاهان دارویی (مانند اسانسها، فلاونوئیدها، رنگ‌ها و عصاره‌ها) استفاده متعددی در صنایع آرایشی و مواد شیمیایی خانگی نظیر شامپوها، عطر، ادکلن، خوشبوکننده‌های هوا و … دارند. به طوری که بدون استفاده از مواد مذکور، ساخت و تهیه بسیاری از این محصولات امکان‌پذیر نخواهد بود. زیرا، تهیه بسیاری از اسانسها به روش شیمیایی یا غیر ممکن است و یا مواد شیمیایی حاصله اثرات زیانباری را خواهند داشت.
از آنجا که در روزگار ما فرآورده‌های صنایع بهداشتی و آرایشی تنها جنبه آرایشی نداشته و عمدتا درمان کننده نیز هستند، از این‌رو مسئولان چنین صنایعی همواره سعی دارند که در تولید فرآورده‌های خود مستقیماٌ از مواد مؤثره گیاهان دارویی استفاده کنند. خواص این فرآورده‌ها بستگی به کمیت و کیفیت مواد مؤثرة گیاهان دارویی و روش استخراج آنها دارد. به همین دلیل در اکثر کشورهای پیشرفته، انواع فرآورده‌های بهداشتی و آرایشی مانند کرمها، پمادها، حوله‌های بهداشتی، شامپوها، لوسیونها، مواد پاک‌کننده و … از مواد موثره گیاهی ساخته شده و به بازار عرضه می‌گردند.
به رغم رشد كنوني بازار فرآورده‌هاي آرايشي و بهداشتي با پايه طبيعي، اين گونه محصولات از قدمتي طولاني برخوردارند و در واقع پيشگامان كليه فرآورده‌هاي نوين محسوب مي‌شوند. فرآورده‌هاي بهداشتي و آرايشي اوليه صرفاً بر مبناي اجزاي طبيعي (گياهي يا كاني) ساخته مي‌شدند. در حال حاضر پس از نوآوري‌هاي ارزنده‌اي كه ظرف 50 سال گذشته در عرصه تكنولوژي صورت گرفته است، جهان آرايش و بهداشت شاهد رقابت فشرده‌اي ميان فرآورده‌هاي طبيعي و محصولات شیمیایی است. بر همین اساس استفاده از عصاره های گیاهی سبب باز گذاشتن دست فرمولاتورها در سراسر دنیا شده است تا با تحقیق بر روی خواص عصاره های مختلف و عنایت به طب سنتی از این ترکیبات در فرمولهای انواع شامپو استفاده نمایند.
برخی از عصاره های مهم که در شامپو های صورت و بدن استفاده می شوند عبارتند از:
عصاره جلبک اسپرولینا
آنتی‌اکسیدان‌ها دارای الکترون اضافی و بار الکترونیکی منفی هستند، بنابراین می‌توانند اثر مخرب رادیکالهای آزاد را در بدن خنثی کنند. این مواد با دادن الکترون به رادیکالهای آزاد ، از تخریب سلول‌های بدن جلوگیری می‌کنند.
امروزه استفاده از جلبک، نوید بخش محصولاتی حاوی مواد موثر زیست شیمیائی نوینی مانند آنتی اکسیدانت ها، رنگدانه ها، لیپیدهای غیراشباع، مواد محافظ یووی و ویتامین ها بوده است.
ریز جلبک اسپیرولینا حاوی آهن، روی، منیزیم، مس سلنیوم، فسفر، کلسیم و پتاسیم، ویتامین B و C، رنگدانه های طبیعی کلروفیل و فیکوسیانین، پروتئین ها و اسیدهای آمینه می باشد. پروتئین ها، اسیدهای آمینه و مواد معدنی موجود در ریز جلبک فوق باعث تنظیم رطوبت پوست می گردد.
عصاره اسپیرولینا با دارا بودن مخلوطی از پروتئین ها و کاروتنوئیدها با یک اثر هم افزائی موجب تکثیر سلولی پوست، التیام زخم و بازسازی بافت می گردد. مطالعات کشت سلولی In vitro نشان می دهد که عصاره اسپیرولینا با غلظت 0.05 و 0.1 % اثر قابل ملاحظه ای بر روی افزایش تکثیر خط سلولی فیبروبلاست929 L که مسئول نگهداری و پشتیبانی از بافت سلولی است، دارد.
براساس مطالعات فوق، استفاده از عصاره اسپیرولینا در فرمولاسیون شامپو صورت و بدن به منظور تامین بهبود نوسازی و ترمیم سلول های پوستی، افزایش میزان رطوبت پوست و کاهش تبخیر رطوبت از لایه شاخی پوست (TEWL)، بهبود ساختار مورفولوژیک پوست، تثبیت کلاژن و بهبود الاستیسیته و جلوگیری از پیری پوست راسبب می گردد.
عصاره گل ساعتی یا عصاره گیاه پشن فلاور (Passion flower extract)
عصاره گل ساعتی، حاوی فلاونوئیدهای نظیر Rutin, Quercetin, Luteolin می باشد که نقش مهمی در خواص ضدالتهابی پوست دارند. در ضمن وجود آنتی اکسیدانهایی نظیر carotenoids, flavonoids, isoflavones و vitamins مانع اکسیداسیون می گردند. بیشتر آنتی اکسیدانها در گیاهان و میوه ها وجود دارند که پشن فروت که میوه گل ساعتی می باشد نیز این آنتی اکسیدانها را دارا می باشد.
عصاره گل ساعتی به دلیل دارا بودن مواد مغذی مانند ویتامینهای A و B و همچنین اسیدهای چرب ضروری برای پوست بسیار مفید است و به حفظ حس جوانی پوست کمک و همچنین آنرا در برابر عوامل استرس زای محیطی محافظت می نماید. بدون بستن منافذ پوست عملیات رطوبت رسانی را برای پوستهای خشک و حساس و تحریک شونده به خوبی انجام می دهد و ظاهر چین و چروک پوست را تا حدی کاهش می دهد.
بطور کلی عصاره گل ساعتی برای پوست مزایای ذیل را دارد:
- ضد اسپاسم، آرام بخش
- مناسب برای پوستهای حساس و دارای آکنه
- پوست را محافظت می کند
- ازپیری زودرس جلوگیری می نماید.
عصاره چای سبز
ترکیبات پلی فنولی موجود درعصاره چای سبز با خواص آنتی اکسیدانی خود در محصولات آرایشی و بهداشتی رادیکالهای آزاد را مهار کرده و از طریق خنثی کردن آثار مخرب آن برای پوست به نوعی پوست را سم زدایی نموده و با خنثی کردن و جلوگیری از پراکسید لیپید و اعضای محافظت کننده سلولی از آثار تخریبی رادیکالهای آزاد جلو گیری می نماید.
درانتها باید یادآور شوم که دوستی هرچه بیشتر با طبیعت و ترکیبات طبیعی بیش از پیش به سلامتی پوست صورت و بدن کمک کرده و همواره بهتر است از شامپوهای بدنی استفاده شود که در فرمولاسیون خود از وجود این عصاره ها بهره می برند.
گردآوری
عبدالرضا مهدوی محقق واحد تحقیق و توسعه گروه صنعتی پاکشو
منابع
https://www.healthline.com/nutrition/10-proven-benefits-of-spirulina
https://www.medicalnewstoday.com/articles/269538
https://www.healthline.com/health/anxiety/calming-effects-of-passionflower